Trudna rola tłumacza w pomocy psychologicznej dla uchodźców

Praca tłumacza ma różne oblicza i czasami niesie za sobą niezwykle ciężkie doświadczenia. Jedną ze szczególnie wymagających jej odmian jest pomoc w terapii psychologicznej, kiedy to tłumacz zapewnia prawidłową komunikację między osobą potrzebującą wsparcia, a psychologiem. Obecna sytuacja polityczna w Europie związana z problemem uchodźców stwarza kolejne wyzwanie dla tłumaczy zajmujących się tą dziedziną. Przeżycia ludzi uciekających przed wojną z reguły są dramatyczne, w związku z czym niezbędna wydaje się pomoc specjalistów, a co za tym idzie zapewnienie potrzebującym możliwości porozumienia. Między innymi o tym zagadnieniu traktuje wydane w ubiegłym roku opracowanie Moniki Wądołowskiej p.t. Praca z tłumaczem w terapii i diagnozie psychologicznej. Autorka poświęca jeden rozdział swojej pracy problematyce udziału tłumacza w relacji psycholog – uchodźca. Już na wstępie zaznacza, że zarówno psycholog, tłumacz, jak i klient w trakcie współpracy będą musieli zmierzyć się z treściami o charakterze traumatycznym, co pod wieloma względami stanowi duże wyzwanie dla każdego z nich i rzutuje na jakość pracy tłumacza. Właściwie w tym spostrzeżeniu zawiera się największa trudność tłumaczenia. Wspominanie wyjątkowo trudnych doświadczeń wywołuje silne i przytłaczające uczucia u tłumacza, co może wywołać niezamierzony efekt w postaci zniekształcenia wypowiedzi oraz jego nadmiernego zaangażowania emocjonalnego. I choć wydaje się to zrozumiałe należy unikać takich sytuacji, a pomóc w tym może wyszczególnienie konkretnych zachowań, które narażają na szwank proces komunikacji. Wysłuchujący traumatycznych przeżyć tłumacze mogą czuć potrzebę okazywania empatii klientowi, aż do stanu, w którym tracą swą odrębność i zaczynają współuczestniczyć i współprzeżywać z klientem, tym bardziej, że podczas procesu przekazywania treści używają formy „ja”. A takie podejście do sprawy nie gwarantuje zachowania odpowiedniego poziomu tłumaczenia. Innym problemem, który może wyniknąć w procesie tłumaczenia jest fakt, że z racji wymienionego wyżej zaangażowania emocjonalnego tłumacz często wychodzi ze swej roli nieświadomie obsadzając się w innych, takich jak np. doradcy, troskliwego rodzica, czy pocieszającego przyjaciela. Obsadzenie w innej, dodatkowej roli może być też spowodowane intencją klienta, jednak nie czyni to sytuacji lepszą, w ten sposób równie łatwo popełnić błędy w przekazie tłumaczonych treści, a w konsekwencji w całej terapii. Szczególny przypadek stanowią okoliczności, w których klient opowiada o przykrych przeżyciach, których doświadczył już w kraju pochodzenia tłumacza, zwłaszcza jeśli ujawnia tak drastyczne praktyki jak np. łamanie praw człowieka. W takim momencie tłumacz może, zupełnie wbrew własnej woli, starać się przedstawić sytuację w sposób odbiegający od relacji klienta. Jedną z najważniejszych zasad, których należy przestrzegać we współpracy tłumacza, psychologa i uchodźcy jest ostrożne wprowadzanie zmian, w tym też zmiany tłumacza, a nawet , jeśli to możliwe, ich unikanie. Istnieje spore ryzyko, że zbędne pojawienie się nowej osoby w tak intymnych i wymagających delikatności relacjach może zakończyć się ich pogorszeniem, a tym samym zakłóceniem terapii. Dzisiejsza sytuacja polityczna może sprawić, że rynek tłumaczeń wytworzy nowe zapotrzebowanie, na, mówiąc potocznie, „tłumacza psychologicznego”. Nie jest to łatwa praca, wymaga specjalnych predyspozycji, dobrego przygotowania, a dodatkowo bardzo wyczerpuje psychicznie i chyba w tym trzeba upatrywać jej największą trudność. Mimo to zapewne znajdą się chętni, aby pójść tą drogą i wypada im życzyć powodzenia. Niestety, choć teoretycznie tłumacz pracujący z psychologiem i uchodźcami powinien przejść stosowne szkolenia, w praktyce trudno zaleźć odpowiednie kursy, gdyż akurat ta dziedzina edukacji tłumaczy mocno kuleje. Miejmy nadzieję, że niebawem ten stan ulegnie zmianie na lepsze. A tymczasem muszą wystarczyć kompetencje nabyte samodzielnie, a przede wszystkim współpraca z psychologiem, dzięki której można poznać podstawowe zasady i nauczyć się niezbędnych zachowań.